گودبرداری و خاکبرداری ساختمان
گودبرداری و خاکبرداری، به عنوان دو مرحله ابتدایی و حیاتی در فرایند ساخت و ساز خانه‌ها، می‌توانند به عنوان اصلی‌ترین مراحل در این فرایند در نظر گرفته شوند. با این حال، معمولاً در ذهن عمومی، این دو فرایند به عنوان یک مفهوم در نظر گرفته می‌شوند که این نگرش صحیح نیست. در واقع، این دو فرایند جدا از هم هستند و تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. همچنین، هدف از اجرای این دو مرحله در فرایند ساختمان سازی نیز متفاوت است. که در ادامۀ این مقاله از سایت پورتال جامع مهندسین ایران به آنها پرداخته خواهد شد.
تعریف گودبرداری
به هر عملیاتی که در اون خاکبرداری و حفاری برای برداشتن سطح طبیعی زمین انجام بشه، پی کنی یا گودبرداری ساختمان گفته می شود. گودبرداری ساختمان میتونه دلایل مختلفی داشته باشه مثلا خاکبرداری برای خراب کردن یک ساختمان قدیمی و ساختن ساختمان جدید بجای اون، حفر کانال های مختلف، ساختن مخازن زیرزمینی، رسیدن به خاک بکر و… انجام میشه.
گودبرداری ساختمان یکی از خطرناک ترین کارهای عملیات خاکی در مهندسی هست. برای همین هم دیوار های گود باید توسط سازه های نگهبان پایدار و مهاربندی بشه تا افراد داخل و خارج از گود و ساختمان های مجاور امنیت بیشتری داشته باشن. اگه نیاز به گودبرداری یا خاک برداری ساختمان دارین میتونین از شرکت های متخصص کمک بگیرید.
انواع گودبرداری ساختمان
در مورد گودبرداری ساختمان، دو نوع اصلی وجود دارد: گودبرداری حفاظت شده (مهاربندی شده) و گودبرداری حفاظت نشده (مهاربندی نشده).
۱. گودبرداری حفاظت شده (مهاربندی شده):
در این نوع گودبرداری، اقدامات ایمنی و حفاظتی برای جلوگیری از خطرات احتمالی اجرای گودبرداری انجام می‌شود. این شامل استفاده از مهاربندها، دیواره‌های حمایتی، سیستم‌های زهکشی، پشتیبانی از خاک و سایر تجهیزات ایمنی است. مهاربندها و دیواره‌های حمایتی برای جلوگیری از فروریزش خاک و حفظ پایداری دیواره‌ها و ساختمان‌ها استفاده می‌شوند. همچنین، سیستم‌های زهکشی برای مدیریت آب و جلوگیری از گرفتگی خاک در اطراف گود مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۲. گودبرداری حفاظت نشده (مهاربندی نشده):
در این نوع گودبرداری، اقدامات حفاظتی کمتری صورت می‌گیرد و معمولاً در شرایط کوتاه‌مدت و کم خطر انجام می‌شود. در این حالت، عمدتاً از دیواره‌های خاکی ساده استفاده می‌شود و نیاز به مهاربندها و سیستم‌های حفاظتی پیشرفته کمتر است. این نوع گودبرداری معمولاً در مواردی انجام می‌شود که خطر فرو ریختگی خاک کم و زمان اجرا کوتاه است، مانند برخی کارهای حفاری کوچک یا حفاری‌های موقت.
در هر صورت، برای انجام هر یک از این اقدامات، باید مطابق با استانداردها و دستورالعمل‌های ایمنی و مهندسی مربوطه عمل کرد تا خطرات مرتبط با گودبرداری کاهش یابد و ایمنی کارکنان و پایداری ساختمان‌ها تضمین شود.
خاکبرداری چیست؟
خاکبرداری در ساختمان سازی به عمل هم‌شیب و هموار کردن بخش‌های مختلف زمین و تراز کردن آنها اطلاق می‌شود و به نوعی به عنوان اولین مرحله در ساخت یک سازه ساختمانی در نظر گرفته می‌شود. در این مرحله، ممکن است با استفاده از دستگاه‌های کوچک یا بزرگ، یا به صورت دستی، زمین حفر شود تا به طور هموار و تراز شده، مناسب برای ساخت سازه ساختمانی باشد. عمق حفر زمین در این مرحله معمولاً حداکثر تا ۶۰ سانتی‌متر است، اما این مقدار در پروژه‌هایی مانند راهسازی و خطوط لوله گاز ممکن است بیشتر از این باشد و به مقدار پروژه و نیاز آن بستگی دارد.
انواع خاکبرداری ساختمان
با توجه به نوع و جنس زمین، دو شیوۀ رایج برای خاکبرداری وجود دارد:
- دستی
- با کمک ابزارهای بزرگ و کوچک ماشینی
بدیهی است که با توجه به پیشرفت‌هایی که در صنعت ساختمان سازی به وجود آمده است، استفاده از ماشین‌آلات مخصوص برای انجام خاکبرداری، رایج‌ترین و مورد ترجیح است. به عبارتی دیگر، شیوه دستی در این زمینه دیگر به‌طور گسترده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و استفاده از ماشین‌آلات مخصوص، شیوه‌ای استاندارد در این صنعت به‌شمار می‌رود.
تفاوت‌های خاک برداری و گودبرداری ساختمان
- در خاک برداری برآمدگی‌ها و فرو رفتگی زمین‌ها همسطح می‌شوند. عمق کنده کاری‌ها نیز همان طور که گفته شد، ۶۰ سانتی متر یا کمتر از آن است.
- عملیات خاکبرداری و گودبرداری ساختمان، هر دو عملیات همسطح سازی برآمدگی‌ها و فرو رفتگی‌ها را شامل می‌شوند. اما تفاوت بین آنها در عمق حفاری است. در خاکبرداری، عمق کنده‌کاری عموماً کمتر از ۶۰ سانتی‌متر است، در حالی که در گودبرداری، عمق حفاری ممکن است بیشتر از ۶۰ سانتی‌متر و در بعضی پروژه‌های بزرگ تا چند ده متر هم برسد.
- گودبرداری به معنای حفاری با عمق بیشتر و گسترده‌تر است، در حالی که خاکبرداری معمولاً به همسطح سازی کوچکتر و با عمق کمتر محدود می‌شود.
- در بعضی پروژه‌های خاص مانند پروژه‌های راهسازی یا خطوط لوله، عملیات خاکبرداری و گودبرداری به ترتیبی انجام می‌شوند و عمق حفاری ممکن است به بیش از ۶۰ سانتی‌متر رسیده و حجم عملیات خاکبرداری بسیار بیشتر از این باشد. در این موارد، عمق حفاری و حجم خاکبرداری بسته به نیازهای پروژه و شرایط خاص تعیین می‌شوند.
درست است، معیار ۶۰ سانتی‌متر عمق کنده کاری در خاکبرداری و گودبرداری، بیانگر یک مقدار معمول و تقریبی است و در پروژه‌های خاص و بزرگ ممکن است این معیار تغییر کند و عمق حفاری بیشتری در نظر گرفته شود. بنابراین، در بیان تفاوت بین گودبرداری و خاکبرداری، باید به عمق و گستردگی حفاری در هر کدام از این عملیات توجه کرد.
خطرات موجود در حفاری و گودبرداری
- ریزش دیواره‌ها و سقوط آوار ( مهمترین و پر ریسک‌ترین خطر در محیط‌های حفاری و گودبرداری است)
- خفگی ناشی از کمبود اکسیژن
- خطرات ناشی از برخورد و ایجاد صدمات به تاسیسات زیر زمینی همانند گاز، برق ،آب و …
- مسمومیت ناشی از استنشاق بخارات و گازهای سمی
- سقوط از ارتفاع
- اهداف اصلی ایمن سازی گودبرداری
- حفظ جان انسان های داخل و خارج از گود
- حفظ اموال داخل و خارج از گود
- فراهم آوردن شرایط ایمن و مطمئن برای اجرای کار
برخی مسائل ایمنی قبل از گودبرداری
قبل از انجام گودبرداری باید موارد مختلفی را بررسی کرد.
۱- در مورد ساختمان‌های مجاور: چگونگی اتصال ساختمان‌های مجاور و دیوارهای مشترک مرزی ، مکان و نحوه‌ی اتصال دیوارهای مرزی به هم، تیر‌ها یا سقف‌های مشترک دو ساختمان مجاور، وجود بازشو‌ها و نعل درگاه‌ها و لوله‌های دودکش یا داکت‌های تأسیساتی واقع در دیوارهای مرزی، نوع مصالح، فرسودگی و وجود ترک‌ها در دیوار ساختمان مجاور مورد شناسایی قرار گیرد.
۲- با ساخت سقف‌های ایمن با استفاده از داربست‌های فلزی که بر روی آن به کمک توری‌های مناسب پوشیده شده، قبل از تخریب ساختمان ، ایمنی کافی را در برابر سقوط احتمالی اجسام و مصالح بر سقف، دیوار، حیاط و معابر مجاور ساختگاه ایجاد نمود.
۳- قبل از انجام عملیات تخریب در ساختگاه پروژه، چاه‌های فاضلاب موجود در آن را شناسایی و آنها را با مواد مناسب پر نمود. چنانچه عمق این چاه‌ها بیش از عمق گودبرداری باشد لازم است این چاه‌ها با مصالح بتن کم مایه یا بتن غوطه‌ای، حداقل تا ۵۰ سانتی متر بالاتر از تراز کف گودبرداری پر و سپس روی آن با مواد مناسب دیگر تا سطح زمین پر شود.
محل این چاه‌ها باید در نقشه‌های نهایی سازه نگهبان ترسیم و به عنوان بخشی از شرایط، در طراحی شرایط ایمنی گودبرداری لحاظ شود.
سازه نگهبان
سازه نگهبان موقت، سازه درون خاکی است که برای جلوگیری از ریزش دیواره‌های گود، ممانعت از رانش خاک و ایجاد ایستادگی و پایداری لازم از مقابل هر گونه حرکت افقی دیواره‌های گود و مهار این گونه حرکات قبل از اقدام به هر گونه عملیات ساختمانی احداث می‌شود.
سازه نگهبان از یک طرف با خاک و مسائل گوناگون خاک مرتبط است که باید شناخت جامع و کافی نسبت به آن کسب کرد و به مشکلات و خصوصیات آن اشراف کامل داشت و از طرف دیگر سازه‌ای است که باید بر اساس اصول شناخته شده مهندسی طراحی و ساخته شود تا قادر باشد با توانمندی، پایداری و ایستادگی لازم، هر گونه رانش و ریزش و حرکات افقی خاک را مهار کند.
به طور کلی خاک‌ها دارای سه پارامتر عمده مقاومتی، چسبندگی، زاویه اصطکاک داخلی، و وزن مخصوص هستند.
انواع سازه های نگهبان در گودبرداری
- روش مهار سازی
- روش دوخت به پشت
- دیواره ی دیافراگمی
- مهار متقابل
- اجرای شمع
- سپر کوبی
- اجرای خرپا
- روش پلکانی یا منبری
- روش جزء به جزء
گودبرداری ساختمان به چه دلیلی انجام می‌شود؟
گودبرداری در عملیات ساخت و ساز یکی از عملیات اصلی برای ایجاد فضای لازم برای ساخت و ساز سازه‌های مختلف است. یکی از اهداف اصلی گودبرداری، افزایش پایداری سازه در برابر نیروهای کششی مانند زلزله است. با انجام گودبرداری، سطح پایه سازه افزایش یافته و سازه بیشتری در برابر نیروهای زلزله و سایر نیروهای کششی مقاوم خواهد بود و خسارت کمتری در صورت وقوع زلزله خواهد داشت.
همچنین در پروژه‌های ساختمانی کوچکتر مانند ساخت آپارتمان‌های سه‌طبقه به بالا، گودبرداری به منظور افزایش پایداری سازه و ایجاد فضای بیشتر برای پارکینگ و انباری و همچنین در پروژه‌های بزرگتر مانند ساخت برج‌ها و پل‌ها به منظور افزایش پایداری سازه در برابر نیروهای کششی زلزله و ایجاد فضای مناسب برای نیازهای مختلف مانند پارکینگ و انباری انجام می‌شود.
بنابراین، به طور کلی، گودبرداری یک عمل مهم است که در ایجاد فضای لازم برای ساخت و ساز سازه‌های مختلف و افزایش پایداری آنها تأثیر مهمی دارد.
حداکثر عمق گودبرداری چقدر باید باشد؟
حداکثر عمق گودبرداری بستگی به نوع خاک و شرایط ساختمانی دارد و باید با توجه به نیازهای سازه و خاصیت خاک تعیین شود. در زمین‌های مقاوم و سخت، می‌توان به عمق بیشتری گودبرداری کرد تا به زمین مقاوم و مناسبی برای سازه برسیم، اما در زمین‌های غیرمقاوم ممکن است نیاز باشد تا با استفاده از روش‌های مناسب، به زمین مقاوم و مناسبی برای سازه دسترسی یابیم.
همچنین، در نظر گرفتن عواملی مانند عرض گودبرداری، ارتفاع دیواره‌های گودبرداری، شیب دیواره‌ها و میزان آب و هوا در منطقه نیز در تعیین حداکثر عمق گودبرداری موثر است. بنابراین، برای تعیین حداکثر عمق گودبرداری، باید به توصیه‌های مهندسان عمران و متخصصین صنعت ساختمانی توجه کرد و با بررسی ویژگی‌های زمین، روش مناسب را برای گودبرداری انتخاب کرد.
