روف گاردن چیست؟ معایب و مزایا Roof garden

روف گاردن یا همان باغ بر روی سقف، به عنوان یکی از ترندهای برجسته و نوآورانه در طراحی شهری و معماری، در سال‌های اخیر به شدت مورد توجه قرار گرفته است. این مفهوم در واقع به ایجاد فضاهای سبز و باغ‌هایی در بخشهای بالایی ساختمان‌ها اشاره دارد که تاثیر زیبایی‌شان بر محیط زیست و کیفیت زندگی انسانها به چشم می‌آید. در این مقاله از پورتال جامع مهندسین ایران، به بررسی مفهوم روف گاردن پرداخته و به معایب و مزایا آن پرداخته می‌شود.

روف گاردن چیست؟

روف گاردن (Roof garden) یا فضای سبز روی پشت بام، به مکانی اطلاق می‌شود که در آن فضای سبزی روی سقف ساختمان یا حیاط ایجاد شده باشد. این فضا معمولاً بر روی یک سطح مصنوعی قرار می‌گیرد و از سطح زمین بالاتر قرار دارد. به عنوان مثال، می‌توان به کف لابی ساختمان که به عنوان سقف پارکینگ عمل می‌کند یا کف حیاطی که بر روی پارکینگ ساخته شده و نمی‌توان در آن گیاهان را بر روی زمین طبیعی کاشت، اشاره کرد.

روف گاردن می‌تواند از چیدن چند گلدان روی پشت بام شروع شده و تا به تدریج به یک باغ یا فضای سبزی مانند پارک تبدیل شود. انتخاب نوع طراحی روف گاردن به عوامل مختلفی مانند سازه ساختمان، کاربری، ویژگی‌های اقلیمی و حتی سلیقه فرد بستگی دارد. روش‌های مختلفی برای ایجاد روف گاردن وجود دارد که به آن‌ها روف گاردن گسترده، روف گاردن متمرکز و روف گاردن پرتابل و مدولار می‌گویند.

تعریف ساده‌ی روف گاردن

روف گاردن به طور ساده به معنای باغچه‌ای گسترده و سبز در پشت بام است. در این روش، پس از عملیات ایزوله سازی و زیرسازی صحیح بام، سطح آماده برای کاشت چمن می‌شود. اما در روش متمرکز، علاوه بر چمن، می‌توانید درختان و درختچه‌های زیبا را نیز به باغچه پشت بام اضافه کنید. در این روش، به دلیل وجود عمق کاشت بیشتر، امکان اجرای باغچه‌ها به روش سنتی نیز وجود دارد.

روف گاردن و تاریخچه پیدایش آن

باغچه‌های زیبا در پشت بام، برای اولین بار در آلمان به چشم می‌خورند. در آلمان، اکثر ساختمان‌ها دارای روف گاردن هستند. پشت بام‌های سبز در آلمان بسیار معروف هستند و تقریباً ۱۰٪ از ساختمان‌های آلمانی دارای باغ بام هستند.

بام‌های سبز در ایالات متحده آمریکا نیز شهرت یافته‌اند و می‌توان به مثال معروفی از آن‌ها در تالار شهر شیکاگو اشاره کرد. تالار شهر شیکاگو دارای بام سبزی بسیار سرسبز و زیبا است. بفضایی که با پوشش گیاهی سرسبز آن فراهم شده، دمای این ساختمان نسبت به ساختمان‌های قدیمی که باغچه روی بام ندارند، حدود ۲۵ درجه سانتیگراد پایین‌تر یا به عبارت دیگر خنکتر است. این خود به عنوان یک مزیت بزرگ و لذت‌بخش محسوب می‌شود.

انواع روف گاردن یا باغ بام

روف گاردن‌ها یا باغ‌های بام به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:

روف گاردن گسترده

در این نوع، از گیاهانی با ریشه‌های کوتاه استفاده می‌شود. این گیاهان باید قابلیت رشد در خاک با عمق کم را داشته باشند. این نوع روف گاردن معمولاً برای کاشت چمن و گیاهان دیگر با ارتفاع کم استفاده می‌شود.

روف گاردن متمرکز

در این نوع باغ بام، از گیاهانی با ریشه‌های عمیق و حداقل ۳۰ سانتیمتر استفاده می‌شود. یکی از مزایای این نوع باغ بام، امکان کاشت انواع گیاهان است. از گیاهان مثل هندوانه، توت فرنگی و گیاهان دارویی مانند پونه و اسطوخودوس می‌توان در این نوع باغ استفاده کرد. همچنین، در این نوع روف گاردن، معمولاً برای ایجاد یک باغ چند لایه با درختان، بوته‌ها و گل‌ها استفاده می‌شود.

طراحی روف گاردن

روف گاردن، با افزودن یک فضای جدید به مساحت ساختمانی، به عنوان مکانی برای اجتماع در داخل محیط طراحی می‌شود. در سال‌های اخیر، با توجه به ارائه راهکارهای اجرایی مناسب، روف گاردن جلب توجه مهندسین مشاور، معماران و سازندگان در صنعت ساختمان کشورمان شده است.

در طراحی و ساخت باغ بام، از اجزای مختلفی استفاده می‌شود. این اجزا شامل انواع آبنماها، آلاچیق و پرگولا، گلدان‌های قابل حمل یا ثابت با فضای سبز مناسب، چمن‌های طبیعی و مصنوعی، نیمکت‌ها با چوب‌های اشباع، آشپزخانه‌های صحرایی برای باربیکیو و گاهی حتی سفارشی‌سازی شده‌های مانند جکوزی، استخرهای فایبر گلاس و مکان‌هایی جهت آفتاب‌گرفتن می‌باشند.

طراحی روف گاردن یا باغ بام شامل دو مرحله عمرانی و لنداسکیپ است. مرحله عمرانی شامل اجرای عملیات ایزولاسیون و زهکشی است، در حالی که مرحله لنداسکیپ شامل ایجاد فضای سبز و نصب اجزایی مانند آلاچیق، باربیکیو و آبنما است. استفاده از مواد نوین ژئوسنتتیک مانند ژئوممبران، ژئودرین و ژئوتکستایل در ایزولاسیون، زهکشی و فیلتراسیون بام، علاوه بر افزایش سرعت اجرا، کاهش هزینه‌ها و افزایش ایمنی سیستم می‌باشد و به عنوان یکی از اجزاء اساسی ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روف گاردن یا باغ بام می‌تواند با قرار دادن چند گلدان در پشت بام آغاز شود و با ایجاد فضای سبز به پایان برسد. این باغچه‌های روی بام می‌توانند شامل یک آبشار زیبا، یک باغچه پر از بوته‌ها و گل‌ها یا یک آلاچیق چوبی کوچک باشند.

مزایای روف گاردن در بام ساختمانها

روف گاردن با پوشش گیاهی خود، از هدر رفتن آب باران جلوگیری کرده و کمترین میزان آب را به فاضلاب شهری رانده و بیشتر آن را در اکوسیستم خود تجمیع می‌کند. علاوه بر این، با فراهم کردن باغچه‌ای بر روی بام، روف گاردن موجب کاهش آلودگی هوای شهری می‌شود؛ زیرا کربن موجود در دود و آلودگی هوا را جذب کرده و در عوض اکسیژن را به محیط تحویل می‌دهد. همچنین، همانطور که قبلاً اشاره شد، روف گاردن به عنوان یک عایق حرارتی و دمایی در ساختمان عمل می‌کند، زمینه را برای کاهش دما و خنک شدن محیط فراهم می‌کند.

اگر بخواهیم محیط بالای بام را با شیشه پوشانده کنیم، روف گاردن قادر است انرژی خورشیدی را جذب کرده و از آن استفاده کند، به علاوه می‌تواند انرژی تولید کند. همچنین، باغچه‌های روی بام که بر روی یک عایق ایجاد شده و با پوشش گیاهی مناسبی تزئین شده‌اند، منجر به افزایش عمر سقف ساختمان می‌شوند و به زیبایی و تازگی به محیط زندگی اضافه می‌کنند.

معایب روف گاردن

ایجاد پوشش گیاهی در برخی مناطق جغرافیایی قابل اجرا و عملی نیست، زیرا شرایط محیطی لازم برای این کار فراهم نیست. همچنین، برخی ساختمان‌ها و سازه‌ها وجود دارند که نقشه و نوع ساختار آن‌ها قادر به تحمل وزن و خاک پوشش گیاهی روی بام نیست.

عواملی مانند مشکلات زهکشی، تجمع ذرات خاک، نشست خاک و ایجاد گودال‌ها، همچنین ریشه‌های گیاهان درون ساختمان، سنگین شدن سقف، سخت شدن سطح خاک و آسیب به سطح صاف سقف، نیز از معایب روف گاردن و ایجاد فضای سبز در بام ساختمان‌ها می‌باشند.

نکات مهم در ساخت روف گاردن

ویژگی های ساخت و احداث روف گاردن

• قابلیت اجرا در هر بام و زیست بومی: روف گاردن می‌تواند در هر نوع بامی و در اکثر مناطق زیست بومی قابل اجرا باشد.
• ایجاد محیط زیبا و طراوت‌ بخش: روف گاردن به عنوان یک باغ سبز، محیطی زیبا و تازه را برای شهروندان فراهم می‌کند و به سلیقه هر فرد خوش ذوقی سازگار است.
• سیستم مناسب زهکشی و آبیاری: با استفاده از عایق‌بندی مناسب و سیستم درست زهکشی و آبیاری، روف گاردن می‌تواند بستر مناسبی را برای رشد گیاهان با خاک حاصلخیز و مناسب بر اساس شرایط و اقلیم منطقه فراهم کند.
• ارتقای کیفیت زندگی و افزایش ارزش بنا: روف گاردن با ایجاد یک محیط دل‌پذیر و منحصربه‌فرد در فضای بالا، ارزش ساختمان و بنا را افزایش می‌دهد و بهبود کیفیت زندگی ساکنین را ممکن می‌سازد.
• بهبود پایداری و مدیریت آب: طراحی ساختمان با باغ بام منجر به بهبود پایداری و مدیریت صحیح باران‌های سیل‌آسا و آب باران می‌شود و مشکلات مربوط به آب و رطوبت را کاهش می‌دهد.

تصورات غلط رایج درباره طراحی باغ بام

۱- اعتقاد به نشت باغ بام:
شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد باغ بام منجر به نشتی ساختمان می‌شود. در واقع، باغ بام به سقف ساختمان با غشای ضدآب حفاظت می‌کند و از تابش نور ماوراء بنفش که باعث زنگ زدگی می‌شود، آن را محافظت می‌کند. به طور خلاصه، اگر به درستی نصب شود، باغ بام می‌تواند عمر سقف ساختمان را بطولانی کند.

۲- اعتقاد به مشکلات ساختاری باغ بام:
در ساختمان‌های جدید، معماران و مهندسان سازه حتی در زمان طراحی ساختمان، بار مستقرهای که ناشی از باغ بام می‌شود، مانند آلاچیق، پرگولا، فضای سبز و آبنما را در نظر می‌گیرند. با این حال، برای باغ بام‌های مقاوم، برای تقویت بار اضافی ناشی از توسعه باغ بام و همچنین بارهای زنده مانند آب باران و برف، آرماتورهای مناسب باید استفاده شود.

۳- اعتقاد به هزینه‌ی بالا برای باغ بام:
اگر کسی نمی‌داند از کجا شروع کند، ایجاد یک باغ بام به نظر گرانبها می‌رسد. به همین دلیل، مشاوره از متخصصان معماری، طراحی منظر، محوطه‌سازی و مهندسی سازه ضروری است. آنها می‌توانند بهترین و راهکارهای اقتصادی و کارآمد برای طراحی باغ بام را به صورت کوتاه‌مدت و بلندمدت ارائه کنند.

با توجه به ویژگی‌های محیط، هنگام طراحی باغ منظر، محوطه‌سازی یا فضای سبز، باید گیاهان فصلی را در نظر بگیرید تا سیستم‌های بستر و زهکشی مناسبی استفاده شود. متخصصان احتمالاً بسترهای ضخیمتری را پیشنهاد می‌دهند که بتوانند آب بیشتری جذب کنند و سیستم زهکشی که در هوای گرمتر آب را ذخیره و آن را آزاد کند، استفاده شود. این باعث کاهش نیاز به آبیاری می‌شود.