سبک معماری منریسم و بناهای شاخص آن

منریسم یکی از سبک‌های معماری معاصر است که در دهه ۱۹۶۰ میلادی ظهور یافت. این سبک معماری با تأکید بر ترکیب عناصر سنتی و مدرن، جلوه‌ی منحصر به فردی را ایجاد می‌کند. این سبک معماری در طراحی ساختمان‌ها از ترکیب مواد و روش‌های ساخت سنتی با استفاده از فنون و اصول معماری مدرن بهره می‌برد. در این مقاله از پورتال جامع مهندسین ایران به بررسی سبک معماری منریسم خواهیم پرداخت.

سبک معماری منریسم (Mannerism Architecture)

شیوه‌گرایی یا منریسم، یک سبک هنری است که در اروپا در قرن هفدهم شایع شد. این سبک به استفاده از شگردهای تصنعی، افراطی و تظاهرآمیز هر سبک هنری اشاره می‌کند. اصطلاح منریسم به طور خاص به نقاشی، پیکرسازی و معماری ایتالیایی در بازه زمانی بین رنسانس و باروک محدود می‌شود.

همچنین، این اصطلاح برای توصیف برخی گرایش‌های هنری مهم در اروپا پس از مرگ رافائل در سده شانزدهم استفاده می‌شود. در سبک منریسم، معماران فلسفه‌های کلاسیک پیشین را به دلایل کاربردی و تأثیرات بصری در شکل و جزئیات تغییر دادند و آنها را سازگار کردند. در این گرایش، تمرکز معماری از پاکدامنی، خردمندی و ریاضت به تأثیرات نمایشی و بازخوردهای عاطفی منتقل شد. هنرمندان منریسم به جای تمرکز بر طبیعت و تحقیق در پدیده‌های طبیعی، به هنر روی آوردند و اعلام کردند که هنرمند حق دارد قواعد را بر اساس میل خود تفسیر کند و به شکل‌ها جنبه‌های آرمانی‌تری ببخشد. شیوه‌گرایان به ویژه در ترسیم پرتره‌های انسان توجه زیادی داشتند و به دنبال ناپایداری و عدم تعادل بودند. به طور کلی، منریسم باعث شد که هنر از تعادل رنسانسی پیشرفته به سمت بی‌قراری، کجی و اغراق پیش برود.

هنرمندان شاخص در سبک منریسم

در سبک منریسم، برخی هنرمندان شاخص و تأثیرگذار وجود داشتند. این هنرمندان عبارتند از:

• میکل آنژ (Michelangelo Merisi da Caravaggio): او یکی از بزرگترین نقاشان ایتالیایی در دوره منریسم بود. آثار واقع‌گرایانه و معاصر او، با نمایش روشنایی و سایه و بازتاب واقعیت‌های زندگی رواج یافت.
• بالداساره گروتسی (Jacopo da Pontormo): او نقاش و طراح ایتالیایی بود و نماینده برجسته‌ای از منریسم در نقاشی بود. آثار او با استفاده از رنگ‌های زنده، طرح‌های پیچیده و تنوع در شکل‌ها و حرکات مشهور شد.
• میکله سن میکلی (Giuseppe Arcimboldo): او یک نقاش ایتالیایی بود که در دوران منریسم فعالیت می‌کرد. او برای آثار خاص خود، از ترکیب اشیاء مختلف مانند میوه‌ها، گیاهان و اشیا روزمره استفاده می‌کرد و نقاشی‌هایی با جنبه‌های طنزآمیز و غیرمعمول خلق می‌کرد.
• یاکوپو سانسووینو (Jacopo Sansovino): او یک معمار و مجسمه‌ساز ایتالیایی بود. آثار او شامل ساختمان‌های زیبا و اثرگذار در ونیز بودند و طراحی‌های او ترکیبی از عناصر کلاسیک و منریسم بود.
• ژولیو رومانو (Giulio Romano): او یکی از شاگردان رافائل بود و در دوره منریسم به عنوان یک معمار و نقاش برجسته شناخته می‌شد. آثار او شامل تزئینات دیواری و نقاشی‌های بزرگ در پلاس پالاتسو بود.
• آندریا پالادیو (Andrea Palladio): او یک معمار بزرگ ایتالیایی بود و به عنوان یکی از آرمان‌گرایان معماری منریسم شناخته می‌شد. طراحی‌های او شامل ساختمان‌های با ستون‌های یونانی و رومی و نمای خارجی زیبا بود.

این هنرمندان با آثار خود در دوره منریسم، تأثیر قابل توجهی بر هنر و معماری ایتالیا و اروپا داشتند.

تداعی های معنایی مرتبط با سبک شیوه گرایی

سبک شیوه‌گرایی در معماری و هنر، شامل تداعی‌های معنایی مختلف است که به طراحی و اجرای اثرها اضافه می‌شود. در ادامه، تداعی‌های معنایی مرتبط با سبک شیوه‌گرایی را بررسی می‌کنیم:

• پیرایه: پیرایه یا تزئینات معماری، ابزاری است که در سبک شیوه‌گرایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تزئینات می‌توانند شامل الگوها، طرح‌ها، نمادها و زیورآلات باشند که بر روی ساختمان یا اثر هنری قرار می‌گیرند. پیرایه‌ها به منظور زیباسازی، ارائه پیام‌های فرهنگی یا تأکید بر معنا و ارزش‌های خاص استفاده می‌شوند.
• خرق عادت: سبک شیوه‌گرایی اغلب به خرق عادت و نهادهای سنتی و استفاده از روش‌ها و طرح‌های نوآورانه معروف است. در این سبک، طراحان و هنرمندان تمایل دارند مرزهای معمول را بشکنند و به جستجوی راه‌حل‌های خلاقانه و غیرمعمول بروند. این خرق عادت می‌تواند منجر به ایجاد آثاری جدید و جذاب شود که از سنت‌ها و الگوهای سابقه خود الهام گرفته‌اند.
• خطای حسی: یکی از تداعی‌های معنایی مرتبط با سبک شیوه‌گرایی، خطای حسی است. این خطاها و ناهماهنگی‌ها در طراحی و اجرای اثرها، قصداً وارد شده‌اند تا تأثیرات بصری یا حسی خاصی را به اثر ببخشند. این خطاها می‌توانند شامل تزئینات ناهماهنگ، انحناها یا انتظارات بصری نادرست باشند که باعث بروز تجربه‌های نوآورانه و منحصربه‌فرد می‌شوند.
• ریزه‌کاری‌های مبتکرانه: ریزه‌کاری‌ها در سبک شیوه‌گرایی معمولاً به صورت مبتکرانه و نوآورانه انجام می‌شوند. در طراحی ساختمان یا اثر هنری، از جزئیات کوچک و پیچیده استفاده می‌شود که تأثیر زیبایی‌شناختی و احساسی بر روی تجربه بینندگان دارد.

مفاهیم و تاریخچه

در سال ۱۵۷۴، میکل آنژ به عنوان معمار سن پیتر در رم فعالیت خود را آغاز کرد. در آن زمان، تأثیر اولیه برامانته به دلیل تغییرات و بازسازی‌های متعددی که پس از آن اتفاق افتاده بود، قدرت و وضوح خود را از دست داده بود. میکل آنژ، میدان دوم را به زاویه‌ای ۴۵ درجه نسبت به پلان برامانته اضافه کرد و ترکیبی پویا ایجاد کرد تا بتواند لبه‌های سست را به هم پیوند داده و ستون‌های بزرگی را ساخت که قادر به حمل طوقه و گنبد بزرگ ساختمان بودند.

وی در طراحی طوقه، پنجره‌ها را به صورت افقی با جهتی بلندتر نسبت به حالت عمودی قرار داد و آن‌ها را با پوسته و پیشانی پوشش داد. این برآورد نمونه‌ای از سبک رفتارگرایی است که دو عنصر را به هم پیوند می‌دهد. منریسم به شکل‌های مختلف خود را نشان داد.

شاگرد رافائل، جولیو رومانو، از سال ۱۵۲۰ برای دودمان گونتساگا در مانتوا فعالیت کرد و در این دوره، در اثری به نام پالاتسو (قصر) دل ته، از قواعد کلاسیک انحراف کرد و ریتم‌ها را تغییر و تبدیل کرد. ستون‌های خارجی نما با سطوحی زبرکار شده ترکیب شده بودند و تاق‌ها با سنتوری‌ها ترکیب شده بودند.

این اثر به عنوان یک ابداع جدید خودنمایی می‌کند، اما هرگز از قواعد سنتی کلاسیک فاصله نمی‌گیرد و به شکلی درخشان در یک فضای با شکوه به اوج می‌رسد. این اثر، اگرچه تزئینات معماری خاصی ندارد، با یک اثر نقاشی تزئین شده است و نظم کلاسیک را به وسیله هنرمندان بزرگ تراز می‌دهد.

آندریا پالادیو، که احتمالاً با رومانو همکاری می‌کرد، سنت کلاسیک را در طراحی اثری به نام پالاتسوماسیمو در رم، به صورت مشابهی توسعه داد. وی در طراحی این اثر که با مشکل زمین ناهموار روبرو بود، مجبور بود دو قلوی قصر را در چنین فضایی قرار دداد. برای غلبه بر این چالش، او با ایجاد انحنا در نمای ساختمان آن را با خط خیابان هماهنگ کرد. در پشت این مفهوم، مجموعه‌ای از خطاهای حسی وجود داشت که با استفاده از الگوهای تزئینی تشدید شده بودند و این موضوع سبب شد قوانینی راه‌اندازی شوند که یک قرن بعد در دوران باروک به اوج خود برسند.

بنای شاخص در سبک معماری منریسم

سبک معماری منریسم، یکی از شاخص‌ترین بناهای آن عبارتند از: بازیلیکا سن پیترو در واتیکان، ویسنزا در فلورانس و آندریا پالادیو در ونیز.

نخستین ماموریت عمومی آندریا پالادیو در طراحی بازیلیکا ویسنزا، محدودیت‌هایی برای ایجاد تالاری دو طبقه وجود داشت. پالادیو برای مواجهه با این محدودیت‌ها، از عناصر کلاسیک متعددی استفاده کرد و آنها را با هم ترکیب کرد. این ترکیب عناصر کلاسیک، امکان ایجاد انعطاف‌پذیری بیشتری در طراحی فراهم کرد که با استفاده از یک نظام واحد به‌دست نمی‌آمد. این روش طراحی نشان از رفتارگرایی در طراحی و تلاش برای پاسخگویی به محدودیت‌ها و شرایط خاص بود که در معماری منریسم مشهور است.

به عنوان مثال، در بازیلیکا سن پیترو در واتیکان، پالادیو از عناصری مانند کووبیا، پلانتس، کورینتی، و آرکیوولوژی استفاده کرد. این عناصر کلاسیک به‌صورت ترکیبی برای ایجاد زیبایی و هماهنگی در طراحی استفاده شدند و اجزای مختلفی از ساختمان را تشکیل می‌دهند.

به‌طور کلی، سبک معماری منریسم با بهره‌گیری از اجزای کلاسیک و ترکیب آنها به‌صورت نوآورانه، تلاش می‌کند تا انعطاف‌پذیری بیشتری در طراحی را ایجاد کند و به محدودیت‌های موجود پاسخ دهد. این رویکرد رفتارگرایانه در طراحی، از ویژگی‌های بارز سبک معماری منریسم به‌شمار می‌رود.

لیست بناهای دیگر در سبک معماری منریسم

در سبک معماری منریسم، علاوه بر بازیلیکا سن پیترو، ویسنزا و آندریا پالادیو که قبلاً اشاره شد، بناهای دیگری نیز وجود دارند. در ادامه لیستی از برخی از این بناها آمده است:

۱. کتابخانه لورنتینا، فلورانس، میکل آنژ، ۱۵۲۴
۲. عمارت کنگره، رم، میکل آنژ، ۱۵۴۶
۳. پالاتسودل ته، مانتوا، جولیو رومانو، ۱۵۳۵-۱۵۲۵
۴. خانه خودش، مانتوا، جولیو رومانو، ۱۵۴۴
۵. پالاتسوماسیمو، رم، بالداساره پروتسی، ۱۵۳۶-۱۵۳۲
۶. کتابخانه سن مارکو، ونیز، یاکوپوسان سووینو، ۱۵۵۳-۱۵۳۶
۷. پالاتسوتینه، ویچنسا، آندریا پالادیو، ۱۵۴۲
۸. پالاتسوشیریچاتی، پالاتسوویچنسا، آندریا پالادیو، ۱۵۴۹
۹. سن جورجیو ماگیوره، ونیز، آندریا پالادیو، ۱۵۶۶
۱۰. ایل ردنتوره، ونیز، آندریا پالادیو، ۱۵۷۶

این بناها نمونه‌هایی از طراحی‌های منریسم هستند که از اجزای کلاسیک بهره برده‌اند و با ترکیب آنها انعطاف‌پذیری در طراحی را به ارمغان آورده‌اند. آندریا پالادیو به عنوان یکی از معماران برجسته سبک منریسم شناخته می‌شود و بناهایی که از دست او خارج شده، به عنوان نمونه‌های برجسته این سبک معماری محسوب می‌شوند.