معرفی رشته مهندسی حمل و نقل
در اینجا، درباره رشته مهندسی حمل و نقل که یکی از رشته‌های دانشگاهی است که در سایت پورتال جامع مهندسین ایران معرفی شده است، صحبت خواهیم کرد. در این مطلب، تلاش کرده‌ایم تا با بررسی تناسب آن با روحیات و علاقه‌مندی‌های فرد، دروس اساسی و مهمی که باید در زمینه موفقیت در این رشته پایه قوی‌تری داشته باشید، گرایش‌های مختلف و شرایط بازار کار، به شما کمک کنیم تا یک دید جامع‌تری در این زمینه پیدا کنید.
چه کسانی برای رشته مهندسی حمل و نقل مناسب هستند؟
در سال‌های اخیر، با افزایش اهمیت سیستم‌های حمل و نقل و مدیریت عرضه و تقاضا، توجه زیادی به رشته مهندسی حمل و نقل شده است. این رشته، به نوعی پلی بین محل زندگی و کار، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است.
رشته حمل و نقل یکی از رشته‌های کاربردی است که ابعاد گوناگونی را در بر می‌گیرد و دارای وجه اشتراک زیادی با گرایش راه و ترابری است. در این رشته، موضوعاتی مانند حمل و نقل دریایی، ریلی، هوایی و جاده‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرند.
در مجموع، افرادی که علاقه‌مند به مطالعه و فهم انواع سیستم‌های حمل و نقل هستند و توانایی حل مسائل پیچیده را دارند، برای رشته مهندسی حمل و نقل مناسب هستند. همچنین، افراد با علاقه به کار در صنعت حمل و نقل و توانایی همکاری با گروه‌های چندتخصصی نیز می‌توانند در این رشته موفق باشند.
در حوزه حمل و نقل جاده‌ای، به مسائلی مانند سیستم‌های حمل و نقل، تحلیل تولید و مصرف، توزیع و پخش و برنامه‌ریزی سفر، مکان‌یابی پارکینگ‌ها، کنترل ترافیک و ایمنی ترافیک، ریسک و تصادفات پرداخته می‌شود. در حوزه حمل و نقل هوایی و دریایی، برنامه‌ریزی حمل و نقل هوایی و دریایی، طراحی فرودگاه‌ها و بنادر وجود دارد. در حوزه حمل و نقل ریلی، دانشجویان با طراحی خطوط حمل و نقل ریلی بین شهری و درون شهری، برنامه‌ریزی ایستگاه‌ها و فواصل زمانی حرکت قطارها مواجه هستند.
هدف از این رشته آموزش مهندسان توانمند برای برنامه‌ریزی‌های حمل و نقل ملی، منطقه‌ای و شهری، و طراحی سیستم‌های حمل و نقل شهری و بین‌شهری است.
برای تحصیل در رشته حمل و نقل سه مسیر پیش‌روی دانش‌آموزان قرار دارد. مسیر اول این است که دانش‌آموزان با گذراندن مقطع کارشناسی مهندسی عمران، در مقطع کارشناسی ارشد، این گرایش را انتخاب کنند. مسیر دوم، انتخاب این رشته در مجموعه فنی و حرفه‌ای در مقطع دبیرستان است که بیشتر در مورد مباحث تکنسین یا متصدی کارهای اجرایی این رشته می‌باشد. مسیر سوم، انتخاب این رشته در دانشگاه‌هایی است که در مقاطع کاردانی و کارشناسی رشته حمل و نقل را دارند.
همانطور که اشاره شد، رشته حمل و نقل به چهار دسته تقسیم می‌شود و یکی از آن‌ها حمل و نقل ریلی است. حمل و نقل ریلی به عنوان یکی از ابزارهای اساسی توسعه هر کشوری شناخته می‌شود. مهندس حمل و نقل ریلی می‌تواند در زمینه بهره‌برداری مناسب و بهینه از امکانات موجود، افزایش سطح ایمنی در سیستم حمل و نقل ریلی، هدف‌گذاری و سیاستگذاری در حوزه حمل و نقل ریلی و بسیاری از زمینه‌های مرتبط دیگر مؤثر باشد. این رشته شبیه به رشته مهندسی صنایع با گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌ها است، چرا که تعداد زیادی از واحدهای آن با رشته مهندسی صنایع مشترک است و هدف آن، تربیت متخصصانی است که با استفاده از روش‌های سیستماتیک و مدل‌های ریاضی، مدیریت صنعت راه‌آهن را به عهده بگیرند.
با توجه به گستردگی صنعت راه‌آهن در کشور، رشته مهندسی راه‌آهن در مقطع کارشناسی به سه زیر شاخه مهندسی خط و سازه‌های ریلی، مهندسی ماشین‌های ریلی و مهندسی حمل و نقل ریلی تقسیم شده است. بعضی از دانشگاه‌ها این گرایش را در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تدریس می‌کنند و دانشجویان می‌توانند این رشته را انتخاب کنند. برای مثال، دانشگاه علم و صنعت ایران دارای دانشکده راه آهن است و به صورت تخصصی این گرایش را تدریس می‌کند.
کدام دروس دوره دبیرستان در رشته مهندسی حمل و نقل بیشتر کاربرد دارند؟
همانطور که گفته شد باید این رشته را در سه بخش بررسی کرد.
بخش اول افرادی هستند که در مقطع کارشناسی ارشد این رشته را می‌گذرانند، که برای این گروه دروس زیر حائز اهمیت است:
درس مهندسی ترابری یکی از دروس بسیار مهم است که به کاربرد فناوری و اصول علمی در برنامه‌ریزی، طراحی عملکردی، بهره‌برداری و مدیریت تسهیلات برای گونه‌های مختلف ترابری برای فراهم کردن حرکت امن، کارآمد، سریع، آسوده، اقتصادی و سازگار با محیط‌زیست برای انسان و کالا می‌پردازد. مهندسی ترابری در خصوص همه سیستم‌های حمل و نقل جاده‌ای، ریلی، هوایی، آبی، لوله‌ای به طور کلی‌تر و اجمالی‌تر بحث می‌کند.
درس مهندسی ترافیک هم یکی از دروس کاربردی و مهم است که می‌تواند در رشته حمل و نقل به شما کمک کند. مهندسی ترافیک زیرمجموعه مهندسی ترابری است و مهندسی ترافیک به مباحث تراکم ترافیک در خیابان‌های شهری یا بین‌شهری و راهکارهای ممکن برای کاهش تراکم ترافیک می‌پردازد. مهندسی ترافیک به کاهش معضلات ترافیکی و ارائه راهکارهای هدایت جریان ترافیک می‌پردازد.
توجه در دو درس راه‌سازی و روسازی نیز می‌تواند در این گرایش تاثیرگذار باشد و آشنایی با مشخصه‌های فنی و ویژگی‌های این دروس کمک شایانی در درک بهتر مطالب می‌کند.
دروس ریاضیات و آمار و احتمالات هم یکی دیگر از دروسی هستند که به شدت در بخش تحلیل و بررسی داده‌ها در این گرایش مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بخش دوم افرادی هستند که در فنی‌وحرفه‌ای این رشته را مطالعه کردند و قرار است در مقاطع کاردانی و کارشناسی رشته ترافیک و حمل و نقل را انتخاب کنند. دروس زیر برای این افراد حائز اهمیت است:
ریاضی ۱ و ۲ جزو درس‌های مهم در همه‌ی رشته‌ها است و باید به آن توجه کرد.
درس زبان خارجی ۱ و ۲ به ادامه تحصیل و موفقیت در این رشته کمک می‌کند، چون می‌توان با کارهای به‌روز دنیا آشنا شد و آن‌ها را مطالعه کرد.
دروس «خدمات سفر و گردشگری» و «سیستم‌های نگهداری و کنترل پایانه» در پایه دهم ، «سازماندهی عملیات حمل بار» و «فنون تصدی‌گری حمل و نقل» در پایه یازدهم، «عملیات راهداری و نگهداری راه» و «عملیات ایمنی و امدادرسانی» در پایه دوازدهم می‌توانند در درک بهتر این رشته کمک کنند.
بخش سوم هم افرادی هستند که در مقطع کارشناسی قصد ورود به این رشته را دارند و دروس ریاضیات و آمار و احتمالات تاثیر زیادی در ادامه تحصیل این افراد در این رشته دارد.
گرایش‌های رشته مهندسی حمل و نقل برای ادامه تحصیل چه هستند؟
جهت ادامه تحصیل در رشته مهندسی حمل و نقل، دانشجویان می‌توانند در چهار دسته حمل و نقل دریایی، هوایی، ریلی و جاده‌ای به برنامه‌ریزی حمل و نقل پرداخته و در مقاطع بالاتر تحصیل خود را ادامه دهند. همچنین، می‌توانند برای بخش تحقیقاتی، یکی از این چهار دسته را انتخاب کنند.
ادامه تحصیل در رشته حمل و نقل ریلی در مقاطع بالاتر در ایران تا مقطع دکتری فراهم است و گرایش‌های آن نیز در ذیل آمده است:
گرایش‌های کارشناسی ارشد:
- مهندسی حمل و نقل ریلی
- مهندسی ماشین‌های ریلی
- مهندسی راه‌آهن برقی
- مهندسی خطوط راه‌آهن
- مهندسی کنترل و علائم
گرایش‌های دکتری:
- مهندسی ماشین‌های ریلی
- مهندسی خطوط راه آهن
- مهندسی کنترل و علائم
مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته مهندسی حمل و نقل چه هستند؟
دروس دانشگاهی در دو بخش اجباری و اختیاری ارائه می‌شوند:
«تحلیل و ارزیابی سیستم‌های حمل و نقل» و «مهندسی ترافیک پیشرفته» و «برنامه‌ریزی حمل و نقل» و «تقاضا در حمل و نقل» جزو دروس اجباری هستند.
«ایمنی در ترافیک»، «حمل و نقل کالا»، «حمل و نقل ریلی»، «حمل و نقل دریایی»، «حمل و نقل هوایی»، «سیستم حمل و نقل هوشمند»، «محیط‌زیست و حمل و نقل»، «حمل و نقل همگانی»، «مدیریت و اقتصاد حمل و نقل»، «تجزیه و تحلیل ایمنی راه»، «طرح هندسی راه پیشرفته»، «آمار و احتمالات پیشرفته»، «تحلیل خطر در حمل و نقل»، «کاربرد کامپیوتر در حمل و نقل»، «تحقیق در عملیات در حمل و نقل»، «روش‌های آمارگیری در حمل و نقل و ترافیک» جزو دروس اختیاری مهم در این گرایش هستند.
چگونه فارغ التحصیلان رشته مهندسی حمل و نقل می‌توانند در صنایع و کارهای مختلف شاغل شوند؟
فارغ التحصیلان رشته مهندسی حمل و نقل، می‌توانند در ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی مانند شهرداری، سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، گمرک و اتاق بازرگانی، به عنوان مهندس حمل و نقل استخدام شوند. همچنین، شرکت‌های حمل و نقل کالا و شرکت‌های واردات و صادرات نیز برای آن‌ها فرصت‌های شغلی فراهم می‌کنند.
علاوه بر این، مهندسان حمل و نقل می‌توانند در شرکت‌های مشاور مشغول به کار شوند که پروژه‌هایی مانند فازبندی چراغ راهنمایی و رانندگی و رفع معضلات ترافیکی را با تهیه طرح‌ها و ارزیابی‌های لازم به منظور طراحی تأسیسات حمل و نقلی و اصلاح خیابان‌ها، بزرگراه‌ها یا آزادراه‌های موجود برای بهبود روند عبور و مرور انجام می‌دهند.
چگونگی بازار کار در رشته مهندسی حمل و نقل
رشته مهندسی حمل و نقل یکی از رشته‌های پراستقبال از دانشجویان است و بازار کار گسترده و متنوعی دارد. افرادی که در این رشته فعالیت می‌کنند، می‌توانند در بسیاری از شرکت‌ها، سازمان‌ها و ادارات مختلف به عنوان مهندس حمل و نقل مشغول به کار شوند.
مهندسان حمل و نقل می‌توانند در شرکت‌های مشاور، واحدها و ادارات مختلف راه و ترابری، معاونت حمل و نقل و ترافیک، شهرداری‌ها، سازمان‌های حمل و نقل و ترافیک و شرکت‌های مطالعات جامع حمل و نقلی و وزارت راه و شهرسازی، سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، پژوهشکده حمل و نقل، شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی، سازمان بنادر و کشتیرانی، سازمان بنادر و دریانوردی فعالیت کنند.
به طور کلی مهندسان حمل و نقل می‌توانند در بخش‌های مختلفی از صنعت حمل و نقل به عنوان مدیر پروژه، طراح، مشاور، محاسب، بازرس، ناظر، مدیر تولید، مدیر بازاریابی و… فعالیت کنند. همچنین، با توجه به اهمیت و نیاز به حمل و نقل در جوامع امروزی، این رشته از جمله رشته‌هایی است که افراد می‌توانند به صورت دستیار مهندس یا تازه‌کار نیز وارد بازار کار شوند.
فعالیت‌های مهندسی حمل و نقل ریلی شامل دو بخش قبل از طراحی خط و بعد از آن است. در بخش اول، مهندسان با ارزیابی حجم مسافران و کالاهایی که باید جابه‌جا شوند و هزینه های احتمالی، صرفه‌ی ایجاد خطوط راه‌آهن را تعیین می‌کنند. در بخش دوم، برنامه‌های حرکت قطارها را طراحی و برنامه‌ریزی می‌کنند تا تأخیرها و هزینه‌ها به حداقل مقدار ممکن برسد.
فارغ‌التحصیلان این رشته علاوه بر اینکه می‌توانند در راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران فعالیت کنند، در کلیه مراکز و شرکت‌های وابسته مانند رجا، مترو، مترا (شرکت خدمات مشاوره‌ای راه آهن) و یا شرکت‌های غیر راه آهنی به عنوان مهندس صنایع نیز اشتغال دارند. همچنین با توسعه طرح خصوصی‌سازی راه‌آهن، فرصت‌های شغلی بیشتری برای این رشته در آینده قابل پیش‌بینی است.
چگونه می‌توان در داخل ایران در رشته مهندسی حمل و نقل ادامه تحصیل داد؟
این رشته از تعداد کمی دانشگاه در ایران پشتیبانی می‌شود و به همین دلیل، دانشجویان این رشته در ایران به تعداد کمی محدود هستند. با این حال، امکان ادامه تحصیل در این رشته تا مقطع دکتری وجود دارد.
برای تحصیل در مقاطع مختلف در رشته مهندسی حمل و نقل، برخی از بهترین دانشگاه‌های ایران شامل دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک)، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی هستند.
آیا ادامه تحصیل در حوزه مهندسی حمل و نقل در خارج از کشور امکان‌پذیر است؟
با توجه به اهمیت حمل و نقل در سراسر جهان، رشته مهندسی حمل و نقل در دانشگاه‌های برتر جهان از جمله دانشگاه‌های آمریکای شمالی و کانادا قابل دسترسی است. در اروپا نیز، دانشگاه‌هایی وجود دارند که این رشته را تدریس می‌کنند.
به یاد داشته باشید که برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، مهارت زبانی کافی در زبان محل تحصیل و همچنین زبان انگلیسی ضروری است. همچنین، شرکت در آزمون‌های بین‌المللی و معتبر زبان خارجی مانند تافل، آیلتس و دولینگو برای اثبات مهارت زبانی الزامی است.
مهارت های مورد نیاز برای موفقیت در رشته مهندسی حمل و نقل چه هستند ؟
موفقیت در هر حوزه‌ای، نیازمند تلاش برای کسب دانش و مهارت‌های مرتبط با آن رشته است. رشته مهندسی حمل و نقل نیز از این قضیه مستثنی نیست. آشنایی با مباحث زیر می‌تواند نشان‌دهنده دانش فنی یک مهندس حمل و نقل و ترافیک باشد:
- مهندسی ترابری
- مهندسی فرودگاه
- طراحی به کمک کامیپوتر (CAD) و طراحی دستی
- نقشه برداری
- ماشین‌آلات ساختمانی
- معماری و برنامه‌ریزی شهری
- مقاومت مصالح
- مکانیک سیالات
- تخمین هزینه و متره و برآورد
- تعمیر و نگهداری سازه‌ها
- تکنولوژی ساختمان
- مکانیک پیشرفته
- هیدرولوژی آب‌های زیرزمینی
- تکنولوژی ساخت و ساز
برای ورود به بازار کار، علاوه بر آشنایی با مهارت‌های تخصصی رشته مورد نظر باید با سایر مهارت‌های فردی هم آشنایی داشته باشید. در حقیقت، این مهارت‌های فردی هستند که یک شخص را از میان رقبا متمایز می‌کنند و سبب موفقیت او در زمینه‌ها و موقعیت‌های شغلی می‌شوند. چنین مهارت‌هایی سبب تعامل بهتر فرد در سازمان و محیط‌های کاری خواهد شد و به طور معمول با نام «مهارت‌های نرم» از آن نام می‌برند.
مهارت‌های نرم‌افزاری نیز از دیگر عوامل موثر برای موفقیت در رشته مهندسی حمل و نقل هستند. از نرم‌افزارهای پرکاربرد در این حوزه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- Aimsun
- Visum
