سی تی اسکن چیست؟

CT-SCAN چیست؟

سی تی اسکن ( به انگلیسی CT-SCAN ) نوع خاصی از تصویربرداری در پزشکی است که با استفاده از اشعه ایکس X کار می کند.اساس کار سی تی اسکن این است که در ابتدا دستگاه از مقاطع (برش های) مختلف بدن تصاویری را به صورت افقی یا به ندرت عمودی تهیه می کند.در ادامه با پورتال جامع مهندسین ایران همراه باشید.

اشعه از برش های مختلف بدن مثلا از جمجمه تصویر تهیه می کند و آن را به حافظه دستگاه می دهد؛ سپس بخش الکترونیک دستگاه سی تی اسکن (کامپیوتر)، اطلاعات وتصاویر دریافت شده را پردازش نموده و از آن ها تصاویر سه بعدی بدن تهیه می کند. منبع تامین کننده انرژی سی تی اسکن، نوعی مولد اشعه ایکس است.

نسل های دستگاه های سی تی اسکن

نسل های اول و دوم دستگاه های سی تی اسکن تنها قادر به تصویربرداری از بدن در قالب برش های عرضی بودند لذا آن ها را  Computerized Axial Tomography یا Cat Scan می نامیدند،اما امروزه در نسل سوم و  چهارم این مشکل برطرف شده و امکان تصویربرداری از مقاطع طولی و عرضی و تاجی بدن مهیا شده است.

مهم ترین پیشرفتی که در تکنولوژی تولید دستگاه های سی تی اسکن حاصل آمده این است که  نخستین دستگاه های سی تی اسکن فقط ۲ دتکتور (اشعه یاب) داشتند، در حالی که تعداد این دتکتورها در آخرین نسل به ۶۴ عدد رسیده است که به نوبه ی خود تحولی عظیم در دانش تصویربرداری به حساب می آید.

امروزه این رقم به ۳۲۰ اسلایس و تابش در قالب یک صفحه مسطح ۱۶× ۱۶ سانتی متر  رسیده است که می تواند در یک چشم به هم زدن صدها برش از قلب را تصویر کند؛ انگار قلب در برابر سرعت این دستگاه بی حرکت است. لازم به یادآوری است که سی تی اسکن های نسل چهارم به بعد به روش اسپیرال کار می کنند.

تاریخچه

در سال 1917 میلادی یک ریاضیدان اتریشی به نام رادون (J.Radon) ثابت کرد که یک شیئی دو یا سه بعدی را می‌توان با گرفتن بی‌نهایت عکس از آن در جهات مختلف به تصویر کشید که پایه‌ای برای سی‌تی اسکن محسوب می‌شد. در سال 1956 دانشمندی به نام بارسول (Barcewell) نقشه خورشیدی از تصاویر شعاع‌ها درست کرد.

در سال 1961 الدندرف (oldendorf) و در سال 1963 آلن کورمارک (Allencormarck) اندیشه‌هایی از سی‌تی اسکن را فهمیده و مدلهایی در حد آزمایشگاهی ساخته‌اند. در سال 1968 کول (kuhl) و ادواردز (Edwords) یک دستگاه اسکن مکانیکی برای تصویری از هسته ساخته‌اند که موفق بودند. اما نتوانستند کار خود را در حد رادیولوژی تشخیصی ، توسعه دهند.

تا اینکه در سال 72-1970 اصول ریاضی گفته ‌شده توسط ریاضیدان انگلیسی (God feryhaunsfield) بکار گرفته شد و توانست یک دستگاه سی‌تی اسکن را بسازد و جهت مصرف بالینی معرفی کند. در سال 1979 جایزه نوبل بطور مشترک به پروفسور آلن کورمارک و گاد فری هانسفیلد تعلق گرفت. 

طراحی اتاق سی تی اسکن

دیوارهای اتاقی که دستگاه سی تی اسکن در آن قرار دارد از سرب با ضخامت مناسب پوشیده شده است تا از خروج اشعه ایکس از اتاق و تابش آن به محیط خارج جلوگیری شود.

لذا سالن ها و کریدورهای مجاور اتاق سی تی اسکن و حتی اتاقی که اپراتور یا کارشناس دستگاه سی تی اسکن در آن قرار گرفته و بر عملیات  تصویربرداری نظارت می کند به واسطه داشتن شیشه های سربی از تابش اشعه ایکس محافظت می شوند.

ماده حاجب در سی تی اسکن

مواد حاجبی که امروزه در رادیولوژی به کار می روند دیگر مثل مواد قدیمی یونی نیستند، لذا مصرف آن ها با خطر بسیار کمی همراه بوده و ایمن است؛ اما وجود ترکیبات ید در تمامی مواد حاجب یونی و غیر یونی کماکان با احتمال حساسیت زایی و شوک همراه است.

معمولا مقدار ماده حاجب مورد مصرف ۱/۵-۲ سی سی به ازاء هر کیلوگرم وزن در بالغین و حداکثر ۱۵۰ سی سی در نظر گرفته می شود. مصرف کمتر از حد ماده حاجب دقت تصاویر را کم می کند؛ لذا باید سعی  شود تا ماده حاجب به میزان مناسب مصرف شود.

البته باید به این نکته توجه داشت که با استفاده از  دستگاه های جدید مولتی دتکتور می توان ماده حاجب مصرفی را به ۱۰۰–۸۰ سی سی کاهش داد. لازم  به یادآوری است که در بررسی های قلبی ممکن است مصرف ماده حاجب به ۲۰۰ سی سی یا بالاتر هم برسد؛ضمناباید توجه داشت که ماده حاجب خوراکی مورد استفاده در سی تی اسکن معمولا غیر قابل جذب بوده، و از دستگاه گوارش جذب نمی شود.

ساختمان يك دستگاه سي‌تي اسكن

يك دستگاه اسكن توموگرافی كامپيوتری از يك ميز براي قرار گرفتن بدن بيمار ، يك گانتری كه سر بيمار در آن قرار می گيرد، يك منبع توليد اشعه ايكس ، سيستمی براي آشكار كردن تشعشع خارج ‌شده از بدن ، يك ژنراتور اشعه ايكس ، يك كامپيوتر برای بازسازی تصوير و كنسول عملياتی كه تكنولوژيست راديولوژی بر آن قرار می گيرد، تشكيل شده است.

کاربرد

• تشخیص بیماریهای مغز و اعصاب
• چون سی ‌تی اسکن می‌تواند تفاوت بین خون تازه و کهنه را به تصویر بکشد، به همین دلیل برای نشان دادن موارد اورژانس بیماریهای مغزی بهترین کاربرد را دارد.
• بیمارهای مادر زادی مانند بزرگی یا کوچکی جمجمه .
• تشخیص تومورهای داخل جمجمه‌ای و خارج مغزی .
• خونریزی در قسمت‌های مختلف مغز و سکته‌های مغزی .

• تشخیص بیماری اعضای داخل شکمی مانند کبد ، لوزالمعده ، غدد فوق کلیوی.