طراحی شهری چیست؟
طراحی شهری به عنوان یک رشته مهم در علوم شهرسازی، به برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت فضاها و زیرساخت‌های شهری می‌پردازد. هدف اصلی طراحی شهری، ایجاد شهرهایی است که برای ساکنان و بازدیدکنندگان، زندگی، کار و تفریح مناسبی را فراهم آورده و بهبود کیفیت زندگی در آنها را تضمین کند. در این مقاله از پورتال جامع مهندسین ایران، به بررسی مفهوم، اهداف طراحی شهری می‌پردازیم.
مفهوم طراحی شهری
طراحی شهری فرآیندی است که به وسیله آن، فضاهای شهری ایجاد، توسعه و بهبود می‌یابند. این فرآیند شامل تعیین و تنظیم الگوها، سیاست‌ها و راهبردهایی است که در جهت توسعه شهرها و بهینه‌سازی عملکرد آنها اجرا می‌شود. هدف اصلی طراحی شهری، ایجاد شهرهایی است که بر اساس اصول زیبایی‌شناسی، پایداری، اجتماعی و اقتصادی طراحی شده‌اند.
تعریف طراحی شهری
طراحی شهری یک بخش از هنر سازماندهی فضای فیزیکی است که با استفاده از رشته‌های مختلف علمی و هنری، از جمله برنامه‌ریزی شهری، معماری و طراحی منظر، مهندسی فنی، مهندسی ترافیک و حمل و نقل، روانشناسی، جامعه‌شناسی و اقتصاد، به کار می‌پردازد و در عین حال با سیاست و فرهنگ نیز ارتباط برقرار می‌کند. بنابراین، می‌توان دید که دامنه فعالیت طراحی شهری بسیار گسترده است.
اگر ما بر اظهارات مانوئل کاستل که برنامه‌ریزی همانند سیاست است، تمرکز کنیم، می‌توانیم حوزه فعالیت طراحی شهری را مشخص کنیم. به نظر جف لوید، طراحی شهری به عنوان حلقه‌ی ارتباطی بین معماری، طراحی منظر، مهندسی و بخصوص برنامه‌ریزی شهری، عمل می‌کند. این نظریه که تا امروز هم اعتبار خود را حفظ کرده است.
در تعاریف فوق، ما به دنبال یافتن جوهر و مفهوم طراحی شهری هستیم، چیزی که در شرایط جامعه‌ی ما نیز مفید است. طراحی شهری یک فعالیت جدید نیست.
از گذشته تاکنون، بحث‌های فراوانی درباره این مطلب وجود داشته است که با تشکیل فضای خصوصی در زندگی انسان، فضای عمومی نیز شکل گرفته است. این بدین معناست که انسان‌ها می‌خواسته‌اند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و هنگامی که از فضای خصوصی خارج می‌شوند و وارد فضای عمومی می‌شوند، حضور طراحی شهری در تاریخ زندگی آنها آغاز می‌شود.
گستردگی فعالیت طراحی شهری نشان می‌دهد که این فعالیت شبیه به طراحی یک ساختمان یا پارک نیست که با یک طرح مشخص آغاز و پایان یابد. یک پروژه معماری به طور معمول در یک مکان آغاز می‌شود و به پایان می‌رسد. اما یک میدان به عنوان یک عنصر از ساختار فضایی شهر در طول تاریخ تحول می‌کند، تغییر می‌کند و یا به طور مداوم تغییر می‌کند. این فضا ممکن است از زمان‌های باستانی شروع شود، مراحل مختلفی را طی کند، دوره رنسانس را تجربه کند و در حال حاضر نیز قابلیت فعالیت و زندگی در آن وجود داشته باشد.
پیش‌بینی آینده با چالش‌هایی روبروست که طراحی شهری نیازمند انعطاف‌پذیری است تا بتواند با تغییرات، نوسانات و تصمیم‌گیری‌ها سازگار شود، تصحیح شود و در واقع منعطف باشد.
حرفه ای نو:
طراحی شهری یکی از حرفه‌های جدیدترین است که هنوز بیش از ۲۵ سال از تاریخ شکل‌گیری آن نگذشته است. بیشترین بخشی از کار طراحان شهری، طراحی و برنامه‌ریزی بافت‌های مسکونی است که نتیجه‌ای از همکاری با حوزه‌های شغلی دیگر می‌باشد. به طور واقعی، طراحی شهری رویکردی چندگانه در مقایسه با سایر حرفه‌ها دارد.
رسالت عمومی:
همزمان با شکل‌گیری حرفه طراحان شهری، معماران، شهرسازان، طراحان فضای سبز، مهندسان راه، هنرمندان و یک طیف وسیع از حوزه‌های شغلی دیگر، وفاداری خود را به حوزه “طراحی شهری” اعلام کردند. در واقع، ماموریت این حوزه‌ها تغییر روند شکل‌گیری فضاهای اطراف بود. بین این حوزه‌ها، چالش‌هایی وجود داشت که عبارت بودند از:
- معماران باید علاوه بر طراحی ساختمان‌ها، با موقعیت مکانی ساختمان‌ها نیز ارتباط داشته باشند.
- شهرسازان نیز باید با شکل فیزیکی توسعه و گسترش شهرها ارتباط داشته باشند.
- طراحان فضای سبز نیز باید در ابتدای فرآیند طراحی شهری، به بررسی و درک صحیح از مناطق مورد نظر دست یابند.
- مهندسان راه نیز باید به جای تمرکز بر مسائل ترافیکی، از مهارت‌های خود در ایجاد فضاهای دلپذیر برای سکونت و لذت بردن استفاده کنند.
انواع طراحی شهری
طراحی شهری به تناسب نیازها و خصوصیات هر شهر، می‌تواند به شکل‌های مختلفی صورت بگیرد. در زیر به برخی از انواع طراحی شهری اشاره می‌کنم:
۱. طراحی شهرک: در این نوع طراحی، شهر به صورت یک واحد مستقل و جامع طراحی می‌شود. شهرک‌ها معمولاً دارای زیرساخت‌ها، خدمات، فضاهای سبز و تجارت محلی خود هستند. طراحی شهرک‌ها می‌تواند شامل طراحی خیابان‌ها، مسکن، مراکز خرید، مدارس و فضاهای تفریحی باشد.
۲. طراحی شهری متمرکز: در این نوع طراحی، تمرکز بر روی مناطق مرکزی شهر است. این طراحی بهبود فضاهای عمومی، احیای مراکز تجاری، توسعه حمل و نقل عمومی و ایجاد فضاهای عمومی فعال را در نظر می‌گیرد.
۳. طراحی شهری منطقه‌ای: در این نوع طراحی، تمرکز بر روی مناطق خاصی از شهر، مانند مناطق تاریخی، مناطق صنعتی یا مناطق مسکونی است. هدف از این طراحی، حفظ و بهبود خصوصیات و شخصیت منطقه در حال همکاری با نیازهای مدرن است.
۴. طراحی شهری پایدار: در این نوع طراحی، تمرکز بر روی ایجاد شهرهای پایدار از نظر اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی است. طراحی شهری پایدار شامل استفاده از حمل و نقل عمومی، بهبود کیفیت هوا، استفاده بهینه از منابع و ایجاد فضاهای سبز می‌شود.
۵. طراحی شهری ترکیبی: در این نوع طراحی، از اجزای مختلف طراحی شهری استفاده می‌شود. مثلاً می‌توان از طراحی شهرک‌ها، طراحی شهری متمرکز و طراحی شهری پایدار در کنار هم استفاده کرد تا یک شهر با ترکیبی از ویژگی‌ها و خصوصیات متنوع ایجاد شود.
توجه داشته باشید که این فقط برخی از انواع طراحی شهری هستند و هر شهر ممکن است الگوها و رویکردهای طراحی منحصر به فرد خود را داشته باشد.
چه اقداماتی در دستور کار طراحان شهری قرار دارد؟
وسعت دید به فضای شهری به معنای استفاده از ابتکارات چندگانه در تولید و بازسازی محیط‌های اطراف است. این شامل طراحی فضاهای ساخته شده، از سطح کل شهر و حومه تا خیابان‌ها و میدان‌ها، به منظور ارائه نظرات در خصوص نحوه عمران و احیای شهرها است.
برای انجام این کار، نیاز است تحقیق و بررسی‌هایی درباره مناطق مورد نظر و ساکنان آنها صورت گیرد و بافت‌های فیزیکی، سیاسی، اقتصادی و روانشناختی که در آن مناطق حاکم است، مد نظر قرار گیرد.
همچنین، با تأثیرگذاری بر مردم و با استفاده از ابتکارات خود، می‌توان به آنها در اتخاذ تصمیمات مناسب و آموزش آنها برای ایجاد فضاهای مطلوب کمک کرد.
توسعه سیاست‌های نوین در زمینه ساخت و سازهای شهری نیز برای تحقق این هدف ضروری است.
استفاده از روش مشاوره گروهی می‌تواند به مردم کمک کند تا نقش‌های مهمی در سازندگی و طراحی حومه‌ها بر عهده بگیرند.
همچنین، ارائه تصاویر گرافیکی از طراحی‌ها، از طراحی‌های کلی تا جزئیات فنی و استفاده از آخرین دستاوردها در طراحی‌های کامپیوتری، می‌تواند صورت بگیرد.
هدف از طراحی شهری چیست؟
طراحی شهری یک بخش بسیار حائز اهمیت و حساس از هویت شهروندان یک شهر است. این به این معناست که چگونگی تفکر آنها، امکاناتی که در اختیار دارند و تخصصی که متخصصان آن ارائه می‌دهند، به شکل ساختاری که در آن زندگی می‌کنیم تأثیرگذار است.
وقتی این عوامل را با یکدیگر ترکیب کرده و یک شهر را شکل می‌دهیم، سیمای شهر به عنوان بیانگر فرهنگ و دیدگاه جامعه در آن بروز می‌کند. معیارهای فرهنگی، سلیقه شخصی، اندیشه و امکانات نهادهای اجتماعی در یک کشور، نمای ظاهری شهر و به طبع طراحی شهری را تعیین می‌کنند.
طراحی شهری باید از یک سو، خدمات و امکانات شهری را به طور یکسان برای تمام شهروندان فراهم کند و از سوی دیگر، تنوع و انتخاب گزینه‌های متفاوت را برای گروه‌های مختلف جامعه فراهم سازد.
هدف اول، یکنواختی استانداردها و جامعیت آنهاست، اما هدف دوم، تنوع استانداردها و استفاده از تدابیر و راهبردهای متخصصان و افراد ماهر در زمینه شهرسازی را مورد نیاز قرار می‌دهد.
طراحی شهری در چارچوب برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری جامعه، نیازمند تشکلات رسمی است تا اعضای جامعه، ارزش‌ها و آرمان‌های خود را در زمینه طراحی شهری بیان کرده و پیشنهادهایی برای سرمایه‌گذاری شهری، نگهداری و بازسازی بناها ارائه دهند.
با درخواست نظر هر گروه درباره شکل و نقش شهر در طراحی شهری، تنوع، هماهنگی و زیبایی سیمای شهر و الگوی فعالیت‌ها به بهترین شکل فراهم می‌شود، زیرا در این شرایط، طراحی شهری رفتارها، فرهنگ و هویت گروهی را بازتاب می‌دهد.
فرضیه اصلی در اینجا این است که طراحی شهری خیال‌پردازانه با استفاده مشترک از فضا و مشارکت در امکانات و دسترسی به عملکردهای شهری و تنوع در شیوه‌های زندگی، می‌تواند برخی از تضادهای بارز بین گروه‌ها را برطرف کند.
طراحی شهری فعالیتی پرهزینه‌تر از برنامه‌ریزی شهری است و نیازمند بهره‌گیری از منابع کمیاب و تخصص‌های حرفه‌ای است. در نظر داشته باشید که فعالیت‌های طراحی شهری باید به گونه‌ای هدایت شوند که بیشترین تأثیر را بر رفتار کلی افراد و ساختار و شکل شهر داشته باشند.
