معماری اسلامی چیست؟ تاریخچه و خصوصیات آن

۳۱ مرداد ۱۴۰۱آخرین بروزرسانی: ۲۹ مرداد ۱۴۰۲

۰ زمان تقریبی مطالعه 6 دقیقه

این بخش از سری مقالات معماری به سراغ معماری اسلامی رفته ایم. معماری اسلامی تنها شامل ساختمان‌ های مذهبی که مسلمانان برای عبادت و گردهمایی استفاده می‌کنند نیست؛ این سبک از معماری فراتر از مساجد و مکان‌ های مذهبی می‌رود. گرچه این سبک از مساجد و زیارت گاه‌ ها آغاز شده اما، سبک معماری اسلامی به گونه‌ ای است که با معماری پیش از اسلام هر منطقه ترکیب شده و در عین یکسان سازی مسلمانان، حال و هوای بومی منطقه را حفظ می‌کند. به طور مثال در کشور ایران، موجب به وجود آمدن معماری اسلامی ایرانی شده است که در نوع خود بینظیر است. در ادامه مطلب برای آشنایی بیشتر درباره معماری اسلامی همراه پورتال جامع مهندسین ایران باشید.

فهرست مطالب

معماری اسلامی چیست؟

معماری اسلامی یکی از مشهورترین سبک های ساختمان جهان است. برای معرفی معماری اسلامی میتوان گفت که در قرن هفتم شروع به کار کرده که از رنگ های پرانرژی،الگوهای غنی و شباهت های متقارن شناخته شده است. این رویکرد متمایز از دیرباز در جهان اسلام مشهور است.

در این قسمت از کار این سوال پیش میاد معماری اسلامی چیه؟
برای معرفی معماری اسلامی باید گفت این سبک از معماری همانطور که از نامش مشخص است تحت تاثیر فرهنگ اسلامی است. معماری اسلامی در بر گیرنده طیف وسیعی از سبک های مذهبی میباشد. معماری از نظر تاریخی اولین هنری است که خود را با مفاهیم اسلامی هماهنگ کرد. همین امر موجب شد تا از طرف مسلمانان مورد همایت قرار گیرد.

تاریخچه معماری اسلامی

معماری اسلامی موفق شده است که خود را در بین برترین شیوه های معماری جهان جای دهد.بعد از ورود اعراب به ایران معماری ایرانی در دوره ساسانی به عنوان معماری اسلامی در جهان معروف شد.معماری اسلامی همانطور که از نامش پیداست تحت تاثیر فرهنگ اسلامی شکل گرفته است و همه ی بنا های ساخته شده دارای یکسری خصوصیات ویژه یکسان هستند.در معماری اسلامی علاوه بر ظاهری زیبا در بردارنده باطنی قوی می باشد که انسان را مجذوب خود می کند.گستردگی معماری اسلامی در کشور های همچون ایران ، هند ، افغانستان ، ترکیه ، عربستان ، عراق ، مراکش ، سوریه ، فلسطین ، مصر ، الجزایر و کشور های آسیا میانه رواج یافته است.

پس از فتح ایران ، توسط اعراب ، معماری اعراب دچار تغییر و تحول شد و مساجد و مکان های مذهبی توسط معماران ایرانی طراحی و ساخته شدند که با گذر زمان و گسترش آن به نام معماری اسلامی مشهور گشت.

در چند قرن ابتدایی پس از هجرت شهر های بغداد ، دمشق ، سامرا و بصره جزو شهر های مهم در زمان خلافت امویان و عباسیان بودند که در این بازه زمانی آثار معماری درخشانی به وجود آمد اما با حمله مغول ها و پایان خلافت عباسیان دوره اوج هنر و شکوفایی معماری اسلامی دچار مشکل شد شد.در سال های بعد حکموت به دست عثمانی ها افتاد که باعث شد معماری عثمانی به صورت تحمیلی با معماری اسلامی درآمیخته شود.اما در کشور های مسلمان شمال افریقا به دلیل دوری از جنگ و عدم تغییر مکرر حکومت شیوه معماری اسلامی به آرامی و با شیبی ملایم روند رو به رشد خود را ادامه داد.در زمان فاطمیان و ایوبیان شکل غالب مساجد وشبستان های شمال افریقا دارای پلان های مربع شکل ، قوس های نعل اسبی و ستون ها و تزئیات سنگی می باشد .

پس از ایوبیان نظام مملوکان بر مصر برروی کار آمد.در نظام مملوکان ، حاکمان از بین برده های اسلامی که در زمینه نظامی تحصیل کرده بودند و به خدمت نجبای بلند پایه در آمده بودند انتخاب می شدند. از آنجایی که ثروت مملوکان به فرزندانشان انتقال پیدا نمی کرد ، حاکمان برای آسودگی خاطر از حفظ ثروت های خود روی به معماری آورند تا از این طریق مال و ثروت خود را حفظ کنند.

ویژگی های معماری اسلامی شامل چه مواردی است؟

مناره ها: مناره ها با راه پله های داخلی و پنجره های کوچک، چشم انداز چشمگیری دارند و عملکردی یکپارچه را انجام می دهند و مسلمانان را پنج بار در روز به نماز دعوت می کنند.

گنبد: معماری اسلامی دارای گنبد هایی است که بر روی بناهایی به نام آویز قرار گرفته اند که امکان قرار دادن گنبد گرد بر روی یک اتاق مستطیل یا مربع را ممکن می سازد. فضاهای داخلی آنها اغلب با کاشی کاری موزاییک تزئین شده اند.

طاق نمای مقرنس: طاق کاری که شبیه یک الگوی لانه زنبوری یا استالاکتیت است، جلوه ای بافتی و تک رنگ به سقف فضای داخلی اغلب با کاشی های پیچیده و رنگی می افزاید.

طاق ها: در این نوع معماری با طاق های زیادی روبرو هستیم مانند، طاق و تویزه، طاق آهنگ، طاق کجاوه، طاق کاربندی، طاق ترکین، طاق چهار بخش.

جزئیات زینتی: تزئینات اسلامی اغلب شامل کاشی کاری های موزاییک چند رنگ با الگوهای مکرر و نقوش هندسی یا گیاهی غیر مجازی و نقوش مانند عربی است. همچنین به طور معمول شامل استفاده از خطوط خط عربی، مانند آیه هایی از قرآن است.

یکی دیگر از ویژگی های قابل توجه معماری اسلامی، مشبک چوبی است که در پنجره ها برای حفظ حریم خصوصی و کنترل آب و هوا استفاده می شود و گاهی اوقات در زمینه مدرن به عنوان یک عنصر یا گزینه کاملا تزئینی برای تقسیم فضاهای داخلی استفاده می شود. سایر عناصر تزئینی طراحی اسلامی شامل نقاشی روی دیوار است. مجسمه گچی و پانل های دیواری و چوب تزئینی است.

عناصر فضای باز: اکثر کاربری های معماری اسلامی اغلب دارای باغ هستند. باغ یکی از ویژگی های مهم این معماری به شمار می رود.

مصالح ساختمانی در معماری اسلامی

گچ:
کچ به علت ارزانی و استفاده راحت ، کاربرد زیادی در معماری اسلامی-ایرانی داشته است و برای تزئین (گچ بری)، آراستن و نوشتن کتیبه و … مورد استفاده قرار می گرفتند.

کاشی:
استفاده از کاشی به دوران سلوجقیان بر میگردد که بعد ها در دوران تیموریان و صفویان به اوج زیبائی خود رسید.استفاده از کاشی ها برای تزئین مناره ها ، محراب ، گنبد و … با طرح و شکل متنوع و رنگ های متعدد به وفور یافت می شود.

خشت:
خشت یکی پر استفاده ترین مصالح در گذشته می باشد که دیوار های بنا را با آنها می ساختند اما به علت مقاومت پایین در برابر شرایط جوی در طول زمان تعداد زیادی از بناهای ساخته شده از خشت از بین رفته اند و نمونه های زیادی از معماری خشتی به جای نمانده است.

معرفی ۳ بنا که با سبک های معماری اسلامی

تاج محل در هند

یکی از برترین های معماری اسلامی، تاج محل هند است که در واقع یک مقبره است. مقبره‌ی “ممتاز محل” که سومین و محبوب‌ترین همسر “شاه جهان”، امپراطور مغول، بود. وی در حین به دنیا آوردن فرزند ۱۴ام خود از دنیا رفت.

شاه جهان بعد از مرگ همسر مجبوبش به دلیل اندوه فراوان دستور داد که آرامگاهی باشکوه برای یادبود ممتاز در جنوب رود جمنا بسازند. سال این قطعه نزدیک به ۲۰ سال به طول انجامید. امروزه تاج محل معروف ترین سازه با بسک معماری اسلامی است (رقیب پا یا پای مسجد الاقصی در معروفیت). این شاهکار مهندسی به هم به دلیل ابعاد عظیمش (بلند ترین قسمت گنبد مرکزی آین آرامگاه در فاصله‌ی ۷۳ متری از زمین قرار دارد.) و هم به دلیل معماری برازنده و شاخصش، که ترکیبی از معماری اسلامی، هندی و ایرانی است، مثال زدنی و نامدار است.

مسجد جامع اصفهان

اصفهان شهریست پر از گنج‌ هایی از سبک معماری اسلامی؛ و در قلب این شهر یکی از برترین های معماری اسلامی، مسجد جامع اصفهان می‌درخشد. تاریخچه‌ ی این مسجد به قرن ۸ام میلادی باز می‌گردد اما در حال حاظر قدیمی‌ ترین المان باقی‌ مانده از این پروژه معماری اسلامی، دو گنبد است که در سلسله‌ی سلجوقیان، که در قرن ۱۱ام بر قسمت‌ هایی از ایران حکومت می‌کردند، ساخته شده است.

در اوایل قرن ۱۲ام مسجد در اطراف یک حیاط مستطیل با سبک معماری اسلامی شکل بازسازی شد که از هر طرف به وسیله ایوان‌ ها به هم متصل می‌شدند. طراحی با چهار ایوان اولین بار در این مسجد دیده شد اما بعد‌ ها تبدیل به اساس معماری در مسجد‌ های ایران شد.

قبه الصخره

قبه الصخره مهم‌ترین ‌اثر معماری اسلامی بعد از مسجد الاقصی در بیت المقدس است. عامه این سازه و گنبد را با مسجد الاقصی اشتباه می‌گیرند. قبه الصخره قدیمی‌ ترین بنای تاریخی مسلمانان و یکی از معروف‌ ترین‌ هاست. این پروژه معماری اسلامی در سال ۶۹۱-۶۹۲ ساخته شده است؛ چیزی حدود ۵۵ سال پس از اینکه اعراب بیت المقدس را فتح کردند. طراحی و تزیینات این سازه که یکی از برترین های معماری اسلامی است، ریشه در معماری دوران بیزانس دارد، اما این سازه ویژگی‌ ها و خصیصه‌ های مرتبط به خود را نیز دارد و همین ویژگی‌ های خاص بعد‌ ها به اصول معماری اسلامی تبدیل شدند.

قبه الصخره از گنبد چوبی طلا کاری شده ساخته شده که بر روی یک سازه‌ ی هشت ضلعی سوار است. در داخل این سازه که به سبک معماری اسلامی طراحی شده است، سنگ بزرگی قرار دارد که برای مسلمانان و یهودیان محترم است؛ در آیین یهود گفته می‌شود که این سنگ مکانیست که حضرت ابراهیم قصد قربانی کردن پسر خود را در آنجا داشته، و در دین اسلام از این سنگ به عنوان مکانی یاد می‌شود که حضرت محمد از آن به معراج رفته است. ورودی ساختمان با سنگ مرمر، موزاییک و پلاک‌ های فلزی مزین شده است.